عدم تعادل بزرگ در آب های زیر زمینی

به گزارش پایگاه خبری بانک مسکن-هیبنا، واحد تقسیم بندی هیدرولوژیکی برای منابع آب زیرزمینی، دشت (محدوده مطالعاتی) است. کل کشور از 609 دشت تشکیل شده است. منابع آب زیرزمینی به صورت چاه، چشمه و قنات هستند و مصارف زیادی از کشور به این منابع وابسته است. اگر مقدار تخلیه سالانه از منابع آب زیرزمینی از مقدار تغذیه سالانه یا ذخایر دینامین آن ها بیشتر باشد، بعد از چند سال ادامه این روند به برداشت و کاهش ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی منجر می شود. ذخایر استاتیک در حقیقت ذخایری هستند که در سالیان متمادی ذخیره شده اند و متضمن حفظ و بقای منابع آب زیرزمینی هستند. بر اساس آمارها و گزارش ها بعد از سال 1357 تقریبا در هر سال مقدار تخلیه از منابع آب زیرزمینی از مقدار تغذیه آن ها بیشتر بوده و از حجم ذخیره استاتیک آن ها کاسته شده است. حداکثر مقدار کسری مخزن سالانه در سال 1386 و به میزان 4.9 میلیارد متر مکعب بوده است و همچنین متوسط کسری مخزن سالانه در 10 سال آبی اخیر حدود 5 میلیارد مترمکعب بوده است. همچنین کسری مخزن تجمعی منابع آب زیرزمینی نیز در 43 سال اخیر، این روند را تایید می کند. با توجه به کل ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی کشور که رقمی حدود 500 میلیارد مترمکعب است، می توان عنوان کرد که حدود یک چهارم ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی نابود شده اند. در این خصوص کارشناسان برخی نکات را تشریح کردند. نخست این که تجدید ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی سال های متمادی به طول می انجامد. دوم این که از آنجا که ذخیره استاتتیک به دلیل پرکردن خلل و فرج آبخوان تا حد زیادی متضمن بقای آن است، با از بین رفتن این ذخیره ممکن است که به دلیل پدیده های نشست و تحکیم، منبع آب زیرزمینی، برای همیشه از بین رفته و دیگر هیچ گاه امکان احیای آن وجود نداشته باشد. موارد بسیار زیادی از نشست ها و ایجاد فروچاله ها در مناطق مختلف کشور وجود دارد که موید این موضوع است. همچنین در بسیاری از مناطق با کاهش سطح سفره، تخلیه به آب های عمدتا شور و بی کیفیت تحتانی رسیده و عملا امکان استفاده موثر از این آب ها وجود نخواهد داشت. در آبخوان های ساحلی، با کاهش سطح سفره گرادیان هیدرولیکی از سمت دریا به منبع آب زیرزمینی تغییر جهت داده و علاو بر شورشدن منبع آب زیرزمینی، بقای آن را برای مدت های بسیار طولانی به خطر می اندازد. علت اصلی این است که مقیاس های زمانی در مورد منابع آب زیرزمینی بسیار طولانی و از درجه چند دهه است. بر اساس آخرین آمار، در کشور حدود 760 هزار حلقه چاه وجود دارد که حدود 420 هزار حلقه آن مجاز و حدود 340 هزار حلقه آن نیز غیرمجاز است. این امر بدان معناست که 45 درصد کل چاه های موجود در کشور غیرمجازند. تعداد کل چاه های کشور و میزان کل تخیه از آن ها را در سال های مختلف نشان می دهد که میزان کل تخلیه از چاه ها حدود 47 میلیارد مترمکعب است. نکته مهم و قابل توجه این است که به رغم افزایش تعداد چاه ها در کل دوره 1370 تا 1394، مقدار تخلیه در کل دوره افزایشی نبوده و از یک زمان به بعد تقریبا ثابت می شود. علت این است که در این حالت منابع آب زیرزمینی به حداکثر ظرفیت آبدهی خود رسیده و ظرفیت تخلیه اضافی را ندارند.