عرضه و مصرف کالا و خدمات به روایت آمار

به گزارش پایگاه خبری بانک مسکن به نقل از بانک مرکزی، جداول نیمه  آماری تهیه شده در این گزارش، به عنوان یکی از ابزارهای قوی برای انجام تحلیل  های مختلف اقتصادی، سیاست گذاران و تصمیم  گیران را قادر می  سازد تا آثار برنامه  ها و سیاست  ها را قبل و بعد از اجرا ارزیابی کرده و ابعاد مختلف آن را بررسی کنند. علیرضا قائدی معاون اداره حساب های اقتصادی بانک مرکزی، در یک گفت و گو، در خصوص جداول «داده ـ ستانده» اقتصادی در نظام حساب های ملی و کارکرد آن توضیح داده است.

در ابتدا بفرمایید، جداول «داده ـ ستانده» اقتصادی چه جایگاهی در نظام حساب های ملی دارند؟

یکی از ابزارهای مهم برای بررسی عوامل موثر بر عملکرد برنامه‌های توسعه و تحلیل آثار کلان سیاست  های مختلف اقتصادی، جداول «داده ـ ستانده» است. ساخت و به کارگیری جداول (عرضه ـ مصرف) و به تبع آن جدول متقارن «داده ـ ستانده» یکی از مراحل اصلی و تکمیلی نظام حساب  های ملی است. جداول «داده ـ ستانده» چارچوبی را ایجاد می  کنند که برمبنای آن می توان به تولید ناخالص داخلی از روش‌های مختلف تولید، هزینه و درآمد ملی و به صورت هم زمان دست یافت. به بیان بهتر این جداول از یک سو تصویری واضح از عرضه کالاها و خدمات تولید شده و یا وارد شده به داخل کشور و از سوی دیگر مصرف کالاها و خدمات واسطه  ای و نهایی را ارایه می کند. در تحلیل  های «داده ـ ستانده»، ارتباط بین داده  ها و ستانده های یک اقتصاد به شکل آمار و اطلاعات مبسوط و نیز به تفکیک بخش  ها و فعالیت  های اقتصادی مشخص می‌شود. جدول «داده ـ ستانده» اقتصادی در اصل یک تکنیک آماری قوی و موثر است که در قالب آن تحلیل اقتصادی متکی بر تئوری تعادل عمومی، مطرح می‌شود. جداول «داده ـ ستانده» به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های حسابداری اقتصادی، چگونگی ارتباط و تعامل متقابل میان رشته فعالیت‌های مختلف را در درون یک نظام اقتصادی نشان می دهد. در گذر زمان روابط بین فعالیت‌های مختلف اقتصادی تحت تأثیر توسعه فن‌آوری، اعمال سیاست‌های جدید اقتصادی و تغییر در قیمت‌های نسبی دچار تغییراتی می‌شوند و روش «داده ـ ستانده» چارچوب تحلیلی مناسبی را برای مطالعه این تغییرات فراهم می‌آورد.

تهیه و تدوین جداول «داده – ستانده» با چه روشی انجام می  شود؟

تهیه جداول «داده ـ ستانده» به دو روش آماری و نیمه آماری انجام می‌شود. منظور از جداول آماری، جداولی است که اطلاعات مندرج در آن مبتنی بر ارقام ثبتی، سرشماری ها، طرح‌های آماری و یا صورت های مالی است. به عبارت دیگر در جداول آماری از تمامی اطلاعات و ظرفیت های موجود در نظام آماری کشور استفاده می  شود. امّا در جداول نیمه آماری، بخشی از اطلاعات جداول «داده ـ ستانده» بر اساس روش های تکنیکی و استفاده از ضرایب و اطلاعات جداول آماری سال پایه تهیه می شود. اهمیت تدوین جداول‌ «داده  ـ ستانده»، در ارایه تصویر روشن  تر از سطح تفصیل بخش واقعی اقتصاد و بررسی روابط بین فعالیت  ها و بخش  های مختلف اقتصادی است که حسابداران ملی را به تدوین جداول فوق مبتنی بر پایه  های آماری، در فاصله  های زمانی مناسب مقید می  کند. جداول «داده ـ ستانده» با نمایان‌کردن تعاملات میان بخش  ها در تفصیلی‌ترین سطح ممکن، امکان تحلیل روابط بین بخشی و اتخاذ راهبردهای توسعه  ای مناسب را فراهم می  کند.

کشورهای دیگر از چه تجربه ای در انتشار جداول «داده ـ ستانده» برخوردارند؟

در دهه  های اخیر کشورها به  طور قابل ملاحظه  ای وقفه زمانی انتشار جداول «داده ـ ستانده»‌ را کاهش داده‌اند. از آنجا که تهیه جداول «داده ـ ستانده» آماری مستلزم صرف زمان طولانی و نیز تخصیص منابع مالی و نیروی انسانی قابل توجهی است، از این رو عموماً پس از تهیه یک جدول جامع آماری می توان با استفاده از تکنیک  های نیمه آماری اقدام به به هنگام سازی جداول «داده ـ ستانده» کرد. به همین دلیل نیز سازمان‌های بین‌المللی، به هنگام سازی این جداول را در دستور کار خود قرار داده  اند و تلاش  های بسیاری برای بهبود این روش  ها انجام داده‌اند. به منظور تهیه جداول مکمل «داده ـ ستانده» آماری بین سال های انتشار، انطباق  پذیری‌ آن با واقعیت‌های موجود اقتصادی و همچنین با استفاده ازآخرین ارقام حساب‌های ملی سالانه، روش های مناسب برای به هنگام سازی به کار گرفته می شود.

استفاده از روش  های نیمه آماری به  منظور به هنگام سازی با این پیش‌ فرض انجام می‌شود که ضرایب «داده - ‌ستانده» در طول زمان، حداقل در بازه زمانی دو تا پنج سال، ثابت هستند. لذا در هنگام استفاده از جداول به روز‌ شده باید در نظر داشت که ضرایب «داده ـ ستانده» نسبت به سال پایه تا چه میزان تغییر یافته است و در صورت تغییر ضرایب فوق باید تعدیلات لازم در هنگام بکارگیری این روش‌ها لحاظ شود. لازم به ذکر است که جداول به هنگام شده به هیچ عنوان نمی توانند جایگزینی برای جداول آماری باشند، بنابراین در شرایطی که جداول آماری موجود نیست، این روش  ها کارآیی مناسبی برای تجزیه و تحلیل اقتصادی دارند. از این رو در بسیاری از کشورها تهیه جداول «داده ـ ستانده» آماری هر 5 یا 10 سال یک بار در دستور کار قرار گرفته و در فواصل زمانی بین انتشار این جداول، به تهیه جداول نیمه آماری و به روز شده مبادرت می‌شود.

از چه روشی برای به هنگام سازی جدول «داده ـ ستانده» اقتصاد ایران در سال 1389 استفاده شده است؟

 کشورها در تلاشند در بین انواع مختلف روش  های به هنگام سازی، روشی را برگزینند که به حجم کم تری از اطلاعات آماری نیاز داشته و در عین حال دقت برآورد آن بالا باشد. در این میان روش راس (RAS) به  دلیل سادگی محاسبات و نیاز به حداقل آمار و اطلاعات، بیش از سایر روش  های به هنگام سازی مورد توجه و مقبولیت نهادهای بین  المللی قرار گرفته است. هدف از به‌کارگیری این روش، به روزرسانی ماتریس «داده ـ ستانده» یک کشور از سال پایه ( مبدا) به سال هدف (مقصد) بدون نیاز به تدوین مجموعه کاملی از آمارهاست.

لازم به ذکر است که جدول «داده ـ ستانده» آماری سال 1383 مبتنی بر آخرین دستورالعمل‌های استاندارد تهیه و تدوین این جداول از سوی سازمان ملل متحد(سال 1999) و نظام حساب های ملی (سال های1993و 2008)، پیش از این و توسط بانک مرکزی پردازش شده و در دی ماه سال 1393 انتشار یافته است. جداول مذکور حاوی ماتریس عرضه و مصرف به ابعاد 108 محصول در 52 فعالیت و همچنین جدول متقارن «داده ـ ستانده» با تکنولوژی فعالیت و به ابعاد 52 سطر و ستون است. بر اساس جدول آماری سال 1383 به قیمت‌های پایه، به هنگام سازی جدول «داده  ـ ستانده» سال 1389 در دستور کار قرار گرفت. این جدول متقارن نیز با ابعاد 52 سطر و ستون و با فرض تکنولوژی فعالیت تهیه و تدوین شده است.

همانطورکه پیش از این نیز ذکر شد، روش های متنوعی برای به هنگام سازی جداول «داده ـ ستانده» وجود دارد. اما با توجه به استانداردها و توصیه سازمان‌های بین‌المللی و با در نظر گرفتن تمامی وجوه و نقاط قوت و ضعف در هر یک از روش‌های مذکور و نیز جمع بندی‌های صورت گرفته؛ روش متعارف «راس» (RAS ) برای به هنگام سازی جدول نیمه آماری سال 1389 انتخاب شد. بر این اساس و با استفاده از نرم افزار Matlab و به روزرسانی آخرین آمار و اطلاعات در دسترس، جدول به هنگام شده سال 1389 تهیه و پردازش شده است.

بانک مرکزی برای تهیه و تدوین جداول «داده ـ ستانده» چه برنامه ای را در آینده در دستور کار دارد؟

استفاده از روش‌های نیمه آماری به  منظور به هنگام  سازی این جداول با پیش‌ فرض ثابت بودن ضرایب «داده ـ ‌ستانده» در طول زمان و یا حداقل در بازه زمانی کوتاه مدت و میان مدت انجام می شود. بدین منظور بانک مرکزی در حال حاضر برنامه ریزی های اولیه را برای تهیه و تدوین جداول «داده – ستانده» آماری سال 1395 برمبنای استفاده از آخرین آمار و اطلاعات اخذ شده از منابع آماری و همگام با انتقال سال پایه حساب های ملی به (100=1395) در دستور کار خود قرار داده است.

جداول «داده ـ ‌ستانده» اقتصاد ایران در سال 1389 در پایگاه اطلاع رسانی بانک مرکزی در دسترس است.