راه حلی برای یک اقدام غلط
تجربه مال سازی در دنیا این گونه بوده که تمام خدمات در مراکز شهرها مستقر نشود و سرمایه‌گذاران به حاشیه شهرها بروند و به واسطه حضور سرمایه‌گذاری آنها جمعیت نیز برای اسکان در اطراف کلان شهرها هدایت شوند، از این رو به مال سازی روی می آورند. اما این مال‌ها با تمام خدمات و امکانات متناسب در بیرون از شهرها ساخته می‌شدند تا انگیزه‌ای برای زندگی در مناطق پیرامونی شهر به وجود آید. بر اساس این تجربه، مال‌ها ساخته می‌شدند و سپس مراکز خدماتی خرد در حاشیه آنها مستقر شدند تا محدوده‌های سکونتی در اطراف شان شکل بگیرد. همه این مال‌ها نیز بر اساس استانداردی مشخص ساخته می‌شدند، استانداردهایی نظیر تأمین پارکینگ و تأمین خدمات رفاهی. مبنا این بود که هر جا مال‌ها ساخته می‌شوند، عارضه‌ای ایجاد نکنند. ممکن بود که حجم ترافیک را در محدوده استقرار افزایش یابد، اما انسداد ترافیکی به وجود نمی‌آورد.
آنچه در تهران اتفاق افتاده است، کمی متفاوت بود. بسیاری از مال‌ها در داخل شهر و حتی در دل مراکز کم تراکم مسکونی ساخته شدند. اما هر کدام که استانداردها را رعایت کردند، عارضه کمتری برای پایتخت به وجود آوردند. اما تعداد مال‌هایی که استانداردها را رعایت نکردند بیشتر بوده است. دلیل این اتفاق هم رویکردی تک بعدی درآمد زایی و اقتصادی بود. مال‌ها در کنار عوارض کالبدی و ترافیکی، عوارض دیگری هم دارند. این مراکز بزرگ تجاری در داخل شهرها کاسبی‌های خرد محلی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و در ابتدا مشکلات اقتصادی و سپس مشکلات اجتماعی به وجود می‌آورند.
در دوره حاضر به دلیل بی توجهی به مسائل ذکر شده، مال‌ها به عکس خودشان تبدیل شده‌اند. در واقع هیچ کدام از استانداردهای لازم برای شکل‌گیری را نداشته‌اند. این اتفاق عوارضی را به وجود آورده که هم اکنون در تهران و بسیاری از کلان شهرها جبران ناپذیر است. بی‌تردید می‌توان گفت هنوز عارضه اصلی این مراکز شروع نشده است. چرا که بسیاری از آنها هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌اند. بعضی از این ها وقتی به بهره برداری برسند، شبکه‌های اصلی دسترسی شرقی و غربی تهران را دچار اختلال خواهند کرد. از آنجا که تمام شبکه‌ها، حمل و نقل و مترو را تحت تأثیر قرار می‌دهند خیلی بیشتر از درآمدهایی که به دست آمده است باید هزینه کرد تا عارضه‌های آنها را برطرف شود؛ به عنوان نمونه یک مال در منطقه۲۲ ساخته شده است که نه تنها شهروندان تهرانی را به سمت خودش هدایت می‌کند، بلکه شهروندان کل کشور را به سمت خود می‌کشاند. اگر این اتفاق رخ بدهد، آیا بزرگراه همت و حکیم و تهران- کرج قابل استفاده می‌شود؟ اگر این مال به بهره‌برداری برسد و کل این بزرگراه‌ها را قفل کند، واقعا این سؤال باقی نمی‌ماند که چه حجم بزرگ سرمایه‌گذاری در شهر را صرفا به خاطر یک مجوز تحت تأثیر و بلا استفاده کرده‌ایم؟ اما سؤال اینجاست که راه حل چیست؟
در شهرسازی عارضه برخی از اقدامات غلط هیچ وقت پاک نمی‌شود؛ بنابراین ما در بسیاری از مواقع مجبوریم ۱۰ ها برابر نسبت به آنچه در ابتدا دریافت کرده‌ایم، هزینه کنیم تا عارضه‌ها را کم کنیم. تنها راه حل این است که تلاش کنیم تا عارضه این اقدامات غلط کم شود.
دکتر پیروز حناچی
مشاور معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی
