نسخه نوین نوسازی بافت فرسوده

به گزارش پایگاه خبری بانک مسکن- هیبنا، محمدسعید ایزدی معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه اخیرا از واژه بازآفرینی شهری و ادبیات مرتبط با این موضوع بسیار استفاده می ­شود، اظهار کرد: همزمان با طرح موضوع بازآفرینی شهری وزارت راه و شهرسازی دستور کار و راهکارهای جدیدی را برای برخورد با این موضوع تدارک دیده است و در همین رابطه یکی از بندهای مورد توجه در سند راهبردی 1400 بانک مسکن نیز به سیاست بازآفرینی شهری اختصاص پیدا کرده است.

وی با طرح این سوال که بازآفرینی شهری چیست و بافت فرسوده مساله ­دار، بهسازی و نوسازی شهری چیست؟ گفت: وقتی از بافت فرسوده شهری صحبت می­ کنیم به شهرهایی اشاره می ­کنیم که در گوشه و کنار خود با مسائلی روبه رو هستند که در طول دوره ­های مختلف به شهر تحمیل شده اما نظامی برای مواجهه با آنها طراحی نشده است. بررسی ­ها نشان می ­دهد شروع جریان فرسودگی درون شهرها از بروز چند گانگی مشکلات از ابتدای قرن حاضر همراه شده است. زمانی که همراه با جریان نوسازی شهری، مفهومی تحت عنوان بافت قدیم و بافت جدید شهرها شکل گرفت. به عنوان مثال تحت تاثیر دو گانگی ایجاد شده در بافت درونی شهر تهران، حد فاصل خیابان انقلاب، ری و مولوی که مساحتی بالغ بر 2300 هکتار دارد به عنوان محلات قدیمی شهر تهران شناخته می ­شوند که بخش تاریخی و مرکزی شهر را شامل می­ شوند.

وی ادامه داد: مساله قابل توجه در خصوص این محلات قدیمی شهر این نکته است که این محلات از جریان توسعه عقب مانده ­اند.

دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری کشور با بیان این که در حال حاضر به طور متوسط یک سوم شهرها در قالب چهار پهنه نیاز به بازآفرینی دارند، اظهار کرد: این چهار پهنه شامل بافت تاریخی شهرها، حاشیه شهرها، روستاهای ادغام شده در شهرها و همچنین بافت­ های ناکارآمد میانی یا همان بافت فرسوده شهری هستند.

وی به بافت ­های تاریخی شهرها اشاره کرد و افزود: این محلات شهری در جریان توسعه شتابان شهرها طی دهه­ های 50 و 60 از جریان شهرنشینی عقب ماندند. علاوه بر بافت ­های تاریخی مساله جدیدی که شهرهای کشور هم­ اکنون با آن مواجه هستند حاشیه­ نشینی است.

به گفته ایزدی با شکل­ گیری جریان توسعه شتابان شهر­نشینی از دهه 50 در شهرهای بزرگ با مهاجرینی رو به رو هستیم که برای سکونت خود جایی به غیر از حاشیه شهرها پیدا نمی ­کنند.

وی با بیان اینکه ساکنان این مناطق در ادبیات بین ­المللی به عنوان «اسکان غیر رسمی» شناخته می ­شوند، تصریح کرد: در ادبیات رایج درون کشور نیز به عنوان حاشیه­ نشینی غیر رسمی شناخته می ­شوند که ویژگی و مشخصه بارز شناسایی محل سکونت آنها نداشتن سند مالکیت است.

معاون وزیر راه و شهرسازی در حاشیه دومین گردهمایی مدیران ارشد بانک مسکن در سال 96، علاوه بر این دو گونه برشمرده، پدیده ادغام روستاها با شهرها را از دیگر مسائل روز شهرنشینی امروزه دانست و به پایگاه خبری بانک مسکن گفت: در جریان توسعه شهرنشینی روستاهایی همچون ونک به محدوده اصلی شهر تهران متصل شدند. برخی از این محلات اگر چه به دلیل دارا بودن پتانسیل نوسازی، بازآفرینی می ­شوند اما بسیاری از این محلات هنوز هم درون محدوده شهرها شکل روستایی خود را حفظ کرده ­اند.

ایزدی معتقد است: علاوه بر این سه نوع بافت، یک بافت ناکارآمد میانی درون شهرها همچون نازی­ آباد، جوادیه و... وجود دارد که ساخت و سازهای دو دهه اخیر است. به گفته وی مهم ترین ویژگی این بافت­ ها زیرساخت­ های خدماتی ناکارآمد، کیفیت پائین ساخت و ساز و ... است.

معاون شهرسازی وزارت راه سه شاخصه اصلی شناخت بافت­ های ناکارآمد میانی شهرها را ریزدانگی، ناپایداری و نفوذ ناپذیری عنوان کرد و ادامه داد: با این حال بررسی ­ها نشان می ­دهد محلاتی درون شهرها همچون سنگلج، عودلاجان و... درون تهران وجود دارند که نمی­ توان فقط با تکیه به این سه شاخصه مورد شناسایی قرار گیرند.

وی با طرح این سوال که برای مواجهه و حل مشکلات این محلات چه باید کرد؟ اظهار کرد: قطعا شناسایی این محلات هر یک با ویژگی­ های خاص خود قابل شناسایی هستند اما نکته با اهمیت آن است که راه­ حل ساماندهی در هر یک از این محلات با سایر محلات متفاوت است. به عنوان مثال راه ­حل ساماندهی در محلات تاریخی با سایر نواحی به دلیل زنده بودن جریان فرهنگی درون این هسته­ ها متفاوت است.

دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری با اشاره به راه­ حل ­های استفاده شده برای ساماندهی این محلات طی سال­ های گذشته، عنوان کرد: بررسی ها نشان می ­دهد توجه برای ساماندهی این محلات به تدریج از دهه 60 آغاز شد. رویکرد انتخابی برای مواجهه و ساماندهی مشکلات این محلات، ورود مستقیم دولت بود. انتخاب این رویکرد برای نوسازی 130 هکتار از محدوده شهرها طی چندین دهه منجر به درگیری ساکنان و دولت شد چرا که توان دولت برای تملک و نوسازی املاک این محلات کاملا محدود بود.

وی اضافه کرد: اولین نتیجه ورود مستقیم دولت به جریان نوسازی بافت فرسوده، خروج ساکنان بافت پس از تملک ملک آنها توسط دولت و ابقا و گسترش مشکلات درون بافت به سایر نواحی شهری بود. تبعات استفاده از این روش نوسازی نشان داد که پیگیری و ادامه آن در دوره حاضر به دلیل ایجاد بلاتکلیفی درون بافت ­های ناکارآمد منتفی است.

وی دومین روش نوسازی بافت های فرسوده شهری مشارکت با بخش خصوصی برای پروژه ­های ساخت و ساز معرفی کرد و گفت: از آنجا که ورود بخش خصوصی به بافت فرسوده نیازمند تامین منافع اقتصادی آنها به طور کامل است نیز این روش نتوانست موثر و مفید تلقی شود.

ایزدی به تجربه بانک جهانی در دهه 80 برای نوسازی بافت فرسود اشاره کرد و افزود: در این تجربه بهترین روش برای مقابله با مسائل بافت ناکارآمد میانی شهرها، محور قرار گرفتن خود ساکنان از طریق توانمند سازی آنها برای جلوگیری از خروج ساکنان از این بافت شناخته شده است. با نگاهی به این تجربه، درون ایران نیز تجربه­ های موفقی همچون نوسازی محدوده­ هایی از زاهدان، بندرعباس و اهواز شکل گرفت.

دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری کشور تاکید کرد: اگر چه چنین تجربه ­ای با محوریت خود ساکنان در برخی نواحی شهری ایران شکل گرفت اما استفاده از این روش که اساسا نوسازی محله مبنا قرار گرفته بود نه یک پروژه خاص، دو نکته قابل توجه است. نخست نوسازی زیرساخت­ های محله است که وظیفه مشترک شهرداری و دولت است. دوم خدمات مورد نیاز محله است که برای پذیرش خدمات جدید نیازمند مشارکت دولت و شهرداری است.

معاون وزیر راه و شهرسازی با نگاهی به سه نوع تجربه نوسازی بافت ­های فرسوده، تصریح کرد: نتایج حاصل از این روش­ ها نشان داد که راه ­حل پیشنهادی برای آنکه از یک سو دولت به صورت مستقیم ورود نکند و از سوی دیگر مردم به تنهایی به عرصه نوسازی وارد نشوند ارائه تسهیلات و بسته­ های تشویقی از سوی شهرداری و دولت در قالب تخفیفات پروانه ­های ساختمانی و ارائه تسهیلات ارزان قیمتی بانکی بود اما آمارهای رسمی از روند نوسازی بافت فرسوده نیز نشان داد که این روش هم نتوانسته به اندازه کافی کارآمد باشد.

وی به نسخه نهایی پیشنهادی که طی روزهای آتی در دولت نهایی می­ شود اشاره کرد و خبر داد: در این مدل، به جای واگذاری صرف به مردم، نهادهای توسعه ­گرا به عنوان نهادهای تخصصی با جلب اعتماد مردم و دریافت امکانات از شهرداری و دولت برای تامین خدمات مورد نیاز محلات، پروژه ­های نوسازی در مقیاس بزرگ در دستور کار قرار میگیرد.

ایزدی با بیان اینکه در چارچوب دستورالعمل این نسخه بنا داریم سالانه 270 محله از 2700 محله فرسوده در جریان نوسازی قرار دهیم، گفت: نکته مهم آن است که این توقع که محلات فرسوده در یک بازه زمانی یک تا 2 ساله نوسازی و بهسازی شوند درست نیست این محلات طی 3 دهه شکل گرفته ­اند بنابراین نمی ­توان مشکلات مربوط به آنها را در یک بازه زمانی کوتاه حل کرد.

معاون وزیر راه پیش­ بینی کرد که هر محله به یک دوره دهه ساله نیاز دارد تا بتواند با اجرای این مدل خود را به متوسط شهر نزدیک کند.