بررسی آمار بانک مرکزی در مهرماه نشان می‌دهد
نسبت وصول چک‌ها بهبود یافت
گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد این افزایش بیش از هر چیز، ناشی از افت ارزش چک‌های برگشتی است. در مهرماه، میزان چک‌های برگشتی ۹ درصد افزایش یافت؛ در حالی که ارزش آن، تنها به رشد ۲ درصدی بسنده کرد. این داده‌ها نشان می‌دهد به رغم بهبود در نسبت ارزش چک‌های وصولی، سیل برگشتی چک‌ها به سمت اعداد خرد حرکت و یک سیگنال هشدار برای کسب و کارهای خرد را مخابره می‌کند.
رشد ارزشی چک‌های برگشتی هم تراز رشد تعدادی آن ها در مهرماه نبود. آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در حالی که در مهرماه تعداد چک‌های برگشتی حدودا ۹ درصد رشد کرد، ارزش آن ها کمتر از ۲ درصد صعود را پشت سر گذاشت.
همین فعل و انفعال موجب افت ۶۰۰ هزار تومانی هر چک برگشتی شد. نیمه خالی لیوان در بررسی این پدیده اینکه چک‌های خرد برگشت خورده در مهرماه رشد قابل ملاحظه‌ای کرده و این به معنی وجود کاستی در برخی کسب و کارهای خرد است. اما نیمه پر لیوان از این نظر دیده می‌شود که عقب ماندن ارزش چک برگشتی از چک وصولی موجب شده تا برای چهارمین ماه متوالی، نسبت ارزشی چک برگشتی به کل چک‌های مبادلهای با افت روبه‌رو شود. همچنین آمارها نشان می‌دهد که از نظر تعدادی، استان کهکیلویه و بویراحمد و «مناطق آزاد» بیشترین ریسک چک را دارند. در این مناطق تقریبا به ازای هر ۴ چک صادر شده، یک چک برگشت می‌خورد. در طرف مقابل بهترین وضعیت کشور در استان گیلان وجود دارد که به ازای هر ۹ چک، یک چک برگشت می‌خورد. از نظر ارزشی نیز استان هرمزگان پرریسک‌ترین استان کشور محسوب می‌شود. از نظر این شاخص نیز مناطق آزاد جز مناطق با ریسک بالای چک تلقی می‌شوند. در این مناطق به ازای هر ۱۰۰ هزار تومان چک، ۳۲ هزار تومان برگشت می‌خورد. در این شاخص بهترین وضعیت کشور در استان‌های گیلان، البرز و کرمانشاه وجود دارد که به ازای ۱۰۰ هزار تومان چک، ۱۷ هزار تومان، برگشتی چک وجود دارد.
از چک به عنوان یک شاخص اعتبار در بازار یاد می‌شود. آمار و ارقام چک‌های وصول‌شده می‌تواند منعکس‌کننده وضعیت کسب و کار در کشور باشد. بانک مرکزی آمار چک‌های مبادلهای کل کشور در اولین ماه پاییز را منتشر کرد. در آغاز پاییز، تعداد چک‌های مبادله شده کشور با افزایش همراه شد. این افزایش به میزان ۳/ ۸ درصد در عرض یک ماه بود و باعث شد تعداد کل چک‌های مبادلهای به مرز ۱۰ میلیون فقره برسد. این بیشترین تعداد چک مبادله شده در طول یک ماه، برای سال‌جاری است. اما افزایش میزان چک‌ها همراه با افزایش ارزش آنها نیز بود. در مهرماه ارزش کل چک‌های مبادله شده در سطح کشور به ۴/ ۶۱ هزار میلیارد تومان رسید. اما این میزان برخلاف تعداد، بالاترین مقدار سال جاری نیست. در مرداد با اینکه تعداد چک‌های کمتری نسبت به مهر رد و بدل شده بود، اما ارزش بالاتری را ثبت کرده بود. آنچه باعث این اتفاق شده است، رشد کم رمق ارزش چک‌های مبادلهای است. در واقع رشد ارزشی چک‌ها همپای رشد تعدادی آنها نبوده است. ارزش چک‌های در مهرماه به میزان ۳/ ۴ درصد افزایش یافت که تقریبا نصف سرعت رشد تعدادی آنها محسوب می‌شود. می‌توان این طور تعبیر کرد که افزایش تعداد چک‌های مبادله شده در کشور در اولین ماه پاییز ناشی از رد و بدل چک‌های ارزان قیمت بوده است.
تقابل چک برگشتی و وصولی
در تقابل بین چک‌های وصول شده و چک‌های برگشتی در مهرماه، آمار از برتری چک‌های وصولی به لحاظ ارزشی خبر می‌دهد. چک‌های مبادلهای از مجموع چک‌های وصولی و برگشتی به‌دست می‌آید. بین چک‌های وصولی و چک‌های برگشتی دو نوع وجود دارد. تقابل اول در مورد تعداد چک‌ها است. در این تقابل دست برتر با چک‌های برگشتی است. در حقیقت چک‌های برگشتی سهم بیشتری را در افزایش ۳/ ۸ درصدی چک‌های مبادلهای در مهرماه داشتند. تعداد چک‌های برگشت خورده در مهرماه رشد ۹ درصدی یافت؛ در حالی که این میزان برای چک‌های وصولی ۲/ ۸ درصد گزارش شده است. در نتیجه رشد چک‌ها در مهرماه را باید به رشد چک‌های برگشتی منسوب کرد.
اما رشد ارزشی چک‌ها در آغاز پاییز، مدیون چک‌های وصول شده است. رشد ارزشی چک‌های وصولی از چک‌های برگشتی شدیدتر بوده و عامل اصلی رشد ارزشی چک‌ها تلقی می‌شود. رشد ارزشی چک‌های برگشتی در اولین ماه پاییز ۵درصد بوده، در حالی که این عدد برای چک‌های برگشتی ۳ درصد کمتر بوده است. نتیجه‌ای که به دست می‌آید اینکه چک‌های برگشت خورده عمدتا از مبالغ خرد بوده است. در واقع با وجود رشد ۹ درصدی تعداد چک‌های برگشتی، میزان ارزشی آنها کمتر از ۲ درصد افزایش یافته است. هجوم برگشت خوردن چک‌های خرد موجب این رخداد در مهرماه شده است. ارزش میانگین چک‌های مبادلهای، وصولی و برگشتی نیز تایید کننده این نکته است. ارزش هر چک مبادلهای در کشور تقریبا به ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در مهرماه رسیده است. این عدد نسبت به شهریور ماه حدودا ۲۰۰ هزار تومان کاسته شده است. این کاهش برای چک‌های وصولی تقریبا مشابه این مقدار بوده است. اما در مورد چک‌های برگشتی قضیه متفاوت است. میزان کاهش ارزشی چک‌های برگشتی در مهرماه نزدیک به ۶۰۰ هزار تومان محاسبه شده است. افت ارزش چک برگشتی می‌تواند پیام‌آور یک نکته منفی باشد که در آن برخی کسب و کارهای خرد به مشکل خورده و همین عامل سبب وصول نشدن چک‌های آنها شده است.
اما نکته مثبت این است که با افت ارزش چک برگشتی، در ۴ ماه مبادلهای نسبت چک‌های برگشتی به مبادلهای کاهشی شده است. این نسبت که در خرداد ماه ۱/ ۲۳ درصد بود، با کاهشی مستمر به ۳/ ۲۱ درصد در مهرماه رسیده است. چک‌های برگشتی از نظر ارزشی همانند چک‌های وصولی حرکت نکرده است و همین باعث شده تا نسبت چک برگشتی به چک مبادلهای از نظر ارزشی افت کند.
