مدل های جهانی مالیات بر مجموع درآمد

به گزارش پایگاه خبری بانک مسکن-هیبنا، مرکز پژوهش های مجلس در یک گزارش مهم به معرفی الگوهای تعریف، محاسبه و اخذ مالیات بر مجموع درآمد (اشخاص حقیقی) در جهان پرداخته است. در نظام مالیات بر مجموع درآمد (برخلاف نظام مالیاتی کنونی ایران که مبتنی بر اخذ جداگانه مالیات از پایه های مختلف درآمدی است) مالیات همه منابع درآمدی اشخاص حقیقی در پایان سال با نرخ مشخص و پس از لحاظ معافیت پایه، هزینه قابل قبول و اعتبار مالیاتی محاسبه و اخذ می شود.

به طور کلی شیوه های تعریف، محاسبه و اخذ مالیات بر مجموعِ درآمد اشخاص حقیقی به سه دسته کلی تقسیم می شود که عبارتند از: الگوی فراگیر، الگوی دوگانه و الگوی هموار. تمایز این الگوها در برخورد یکسان یا متفاوت با درآمد ناشی از کار و درآمد ناشی از سرمایه، نرخ تصاعدی یا هموار و تعدد معافیت ها و هزینه های قابل قبول است.

در الگوی مالیات بر مجموع درآمد فراگیر برخورد یکسانی با کار و سرمایه صورت می گیرد و همه درآمدهای مؤدی ـ بدون توجه به منشأ و نوع آن ـ مشمول مالیات با نرخ های تصاعدی می شود؛ در این الگو معمولاً معافیت ها و تخفیفات متنوع و گسترده ای وجود دارد. الگوی فراگیر از نظر تحقق کارایی اقتصادی به دلیل نرخ تصاعدی و معافیت های متعدد چندان مطلوب نیست. ولی عدالت عمودی (بازتوزیع) به نحو مطلوبی در این الگو تحقق می یابد. همچنین از نظر سادگی نیز، جزو الگوهای پیچیده ارزیابی می شود.

در الگوی مالیات دوگانه، رفتار متفاوتی با کار و سرمایه صورت می گیرد؛ به این نحو که معمولاً یک مالیات تصاعدی بر درآمد ناخالص نیروی کار وضع می شود و یک مالیات بر مجموع درآمد با نرخ ثابت نیز بر همه منابع درآمدی فرد اعم از کار و سرمایه وضع می گردد. به بیان دیگر در الگوی دوگانه، نیروی کار مشمول مالیات مضاعف می شود و دو بار مالیات می پردازد. در این الگو، کارایی بیش از الگوی فراگیر تأمین، ولی عدالت افقی به علت تفاوت در نرخ مالیات بر درآمدهای کار و سرمایه تا حدی نقض می شود. اهداف عدالت عمودی و سادگی نیز در الگوی دوگانه در حد متوسطی محقق می شوند.

در الگوی مالیات هموار یک مالیات تک نرخی نسبتاً پایین بر همه منابع درآمدی شخص حقیقی وضع می شود. در این الگو نیز برخورد یکسانی با درآمدهای ناشی از کار و سرمایه صورت می گیرد. برخی از انواع مالیات هموار دارای معافیت پایه هستند و یک نوع آن نیز دارای اعتبار مالیاتی پایه (درآمد پایه همگانی) است. الگوی مالیات هموار، الگویی ساده (با کمترین پیچیدگی) است که اهداف کارایی و عدالت افقی را محقق می کند؛ چنانچه این الگو با اعتبار پایه قابل توجه همراه باشد عدالت عمودی (بازتوزیع) را نیز در حد مطلوبی تأمین می کند. شایان ذکر است که کشورهای مختلف در مقام اجرا با تغییرات جزئی یا مستثنا نمودن موارد محدودی، از مرزبندی تعاریف الگوهای سه گانه فوق اندکی فاصله می گیرند، ولی به طور کلی می توان آنها را در همان سه دسته تقسیم بندی کرد. در پایان این گزارش با توجه به تجربه جهانی به ویژه با تأکید بر شرایط خاص کشورهای در حال توسعه برخی ملاحظات تقنینی و اجرایی مالیات بر مجموع درآمد با توجه به شرایط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران تشریح شده است.